Permakultura i Hortiterapia: Twoja Zielona Recepta na Zdrowie

Hortiterapia w ogrodzie permakulturowym: Naukowo potwierdzona recepta na zdrowie

27.10.2025

Wyobraź sobie receptę od lekarza, która zamiast nazwy farmaceutyku zawiera skierowanie do permakulturowego ogrodu terapeutycznego. Brzmi jak wizja przyszłości? Dla rosnącej grupy lekarzy, terapeutów i projektantów zrównoważonych przestrzeni ta przyszłość już nadeszła. Hortiterapia, czyli terapeutyczne wykorzystanie pracy z roślinami, znajduje w permakulturze swego idealnego partnera - tworząc synergię, która potęguje korzyści zdrowotne, jednocześnie dbając o naszą planetę.

Czym jest hortiterapia w permakulturze? Dwa spojenia, jedna wizja

Hortiterapia: więcej niż ogrodnictwo

Hortiterapia (zwana też ogrodoterapią) to ustrukturyzowany proces terapeutyczny polegający na przebywaniu w ogrodzie i wykonywaniu celowo dobranych prac ogrodniczych, które wspierają zdrowie psychiczne i fizyczne. Jak wyjaśnia Jacek Święch z Centrum Promocji Hortiterapii, nie chodzi tu o zwykłe "kopanie w grządkach", ale o przemyślaną interwencję terapeutyczną z jasno określonymi celami dla każdego uczestnika.

Permakultura: projektowanie w harmonii z naturą

Permakultura to system projektowania przestrzeni i społeczności, który naśladuje wzorce i relacje występujące w naturalnych ekosystemach. Została rozwinięta w latach 70. przez Billa Mollisona i Davida Holmgrena jako odpowiedź na destrukcyjny wpływ rolnictwa przemysłowego.

Połączenie sił: dlaczego te dwa systemy doskonale się uzupełniają?

Kiedy hortiterapia łączy się z permakulturą, powstaje środowisko terapeutyczne, które nie tylko leczy ludzi, ale również leczy Ziemię. Ogród permakulturowy projektowany jest tak, aby minimalizować nakład pracy i maksymalizować korzyści ekologiczne - staje się więc idealnym miejscem do hortiterapii, gdzie uczestnicy mogą doświadczać głębokiego poczucia harmonii i sensu poprzez współpracę z naturą, a nie jej podporządkowywanie.

Dlaczego to działa? Naukowe mechanizmy terapeutyczne

Biofilia i zmysły: powrót do korzeni

Człowiek przez tysiąclecia ewoluował w otoczeniu przyrody, dlatego nasze mózgi i ciała głęboko reagują na naturalne środowisko. Koncepcja biofilii autorstwa Edwarda O. Wilsona zakłada, że mamy wrodzoną tendencję do poszukiwania kontaktu z naturą i innymi formami życia. Permakulturowy ogród terapeutyczny odpowiada na tę potrzebę w szczególny sposób, angażując wszystkie zmysły:

Wzrok: bogactwo kształtów, kolorów i tekstur w wielowarstwowych nasadzeniach
Węch: zioła, kwiaty i rośliny wydzielające olejki eteryczne
Dotyk: różne faktury liści, kory, ziemi
Słuch: szelest liści, odgłosy przyciągniętych zwierząt
Smak: jadalne kwiaty, owoce, warzywa i zioła

Dowody naukowe: co mówią badania?

Wpływ na zdrowie psychiczne

Badania potwierdzają skuteczność hortiterapii w redukcji objawów depresji i lęku. W Centrum Zdrowia Psychicznego w Chorzowie hortiterapia stanowi ważny element oferty terapeutycznej, uzupełniając konsultacje lekarskie i terapię indywidualną. "Kontakt z naturą i drugim człowiekiem jest niezwykle ważny dla naszej psychiki" - podkreśla Monika Gajos.

Wsparcie w demencji i zaburzeniach poznawczych

Dla osób z demencją permakulturowy ogród sensoryczny staje się kluczem do zamkniętych wspomnień. Zapach lawendy, smak świeżo zerwanego szczypiorku czy dotyk kory potrafią przywołać głęboko ukryte ślady pamięciowe. Badania pokazują, że terapia ogrodnicza poprawia funkcje poznawcze i zmniejsza zaburzenia zachowania u pacjentów z łagodną i umiarkowaną demencją.

Rehabilitacja fizyczna

Dla pacjentów po udarze czy urazach prace ogrodnicze stanowią doskonały trening motoryki małej i dużej. Podnoszenie narzędzi, precyzyjne wysiewanie nasion, pielenie - to wszystko są czynności, które pomagają wrócić do sprawności. Badania potwierdzają, że pacjenci uczestniczący w hortiterapii osiągali większe postępy w zakresie sprawności rąk i koncentracji uwagi niż grupa korzystająca wyłącznie z konwencjonalnej rehabilitacji.

Tabela 1: Korzyści z hortiterapii w permakulturze dla różnych grup
Grupa docelowa	Korzyści fizyczne	Korzyści psychiczne	Korzyści społeczne
Osoby z depresją i lękami	Redukcja napięcia mięśniowego, lepszy sen	Obniżenie poziomu stresu, poprawa nastroju	Integracja społeczna, redukcja poczucia samotności
Seniorzy	Utrzymanie sprawności motorycznej, lepsza równowaga	Pobudzenie pamięci, redukcja objawów demencji	Przeciwdziałanie samotności, wymiana doświadczeń
Osoby z niepełnosprawnościami	Poprawa koordynacji, dostosowana aktywność fizyczna	Wzrost poczucia sprawczości i własnej wartości	Włączenie społeczne, rozwój umiejętności komunikacyjnych
Dzieci	Rozwój motoryki, zdrowszy tryb życia	Redukcja nadpobudliwości, rozwój ciekawości	Nauka współpracy, odpowiedzialności i cierpliwości

Projektowanie permakulturowego ogrodu terapeutycznego

Zasady projektowania

Projektując permakulturowy ogród terapeutyczny, należy kierować się zarówno zasadami permakultury, jak i wymogami hortiterapii. Kluczowe elementy to:

Różnorodność biologiczna: Zastosowanie różnorodnych gatunków roślin nie tylko wspiera zdrowie gleby, ale także wpływa korzystnie na samopoczucie osób korzystających z ogrodu.
Strefowanie: Dobrze zorganizowane strefy w ogrodzie pomagają w efektywnym zarządzaniu przestrzenią.
Dostępność: Ścieżki i przestrzenie powinny być zaprojektowane tak, aby umożliwiać swobodne poruszanie się osobom o różnych potrzebach.
Rośliny lecznicze i jadalne: Włączenie roślin o właściwościach leczniczych oraz jadalnych zwiększa wartość terapeutyczną ogrodu.

Tabela 2: Zastosowanie hortiterapii w permakulturze dla różnych wyzwań zdrowotnych
Wyzwanie zdrowotne	Element permakulturowy	Mechanizm terapeutyczny
Stres, wypalenie, depresja	Cykl życia ekosystemu, obserwacja przyrody	Nauka akceptacji zmian, redukcja kortyzolu, poczucie sprawczości
Demencja, zaburzenia pamięci	Ogród sensoryczny z roślinami przywołującymi wspomnienia	Stymulacja zmysłów, przywoływanie wspomnień, ćwiczenia poznawcze
Rehabilitacja po urazach	Zróżnicowane prace dostosowane do możliwości	Stopniowy trening motoryki, ćwiczenia funkcjonalne
Wykluczenie społeczne	Wspólne projekty ogrodnicze, wymiana plonów	Budowanie relacji, poczucie przynależności, wspólny cel

Przykłady z Polski i świata

Polskie inicjatywy

W Polsce hortiterapia dopiero zyskuje popularność, ale już powstają pierwsze specjalistyczne ogrody terapeutyczne. Przy Centrum Psychiatrii i Onkologii Dzieci i Młodzieży w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie powstał ogród sensoryczny, który ma wspierać młodych pacjentów w procesie leczenia. Podobny ogród otwarto przy Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie.

Międzynarodowe przykłady

W Czechach organizacja Permakultura (CS) od 1996 roku aktywnie promuje zasady permakultury poprzez działalność edukacyjną i networking. Posiada sieć ponad 80 projektów permakulturowych różnych rozmiarów i rodzajów, w tym ogrody szkolne, żłobki, centra edukacyjne, małe rodzinne farmy, projekty miejskie i społeczności intencjonalne.

Przyszłość hortiterapii w permakulturze

Wyzwania i perspektywy rozwoju

Jak zauważa Jacek Święch, popularyzacja hortiterapii w Polsce może przyczynić się do powstawania wielu indywidualnych ośrodków terapeutycznych, ogrodów przy szpitalach i innych instytucjach pomocowych. To z kolei wymagać będzie odpowiedniej edukacji - powstaną wyspecjalizowane szkoły i uczelnie dla terapeutów, a projektanci będą tworzyć ogrody bardziej ekologiczne i przyjazne dla ludzi.

Integracja z systemem opieki zdrowotnej

Hortiterapia w permakulturze ma potencjał, aby stać się ważnym uzupełnieniem konwencjonalnego systemu opieki zdrowotnej. Dzięki swojemu holistycznemu charakterowi i brakowi skutków ubocznych może odciążyć tradycyjne służby zdrowia, szczególnie w obszarze zdrowia psychicznego i opieki nad seniorami.

Podsumowanie: Twoja zielona recepta

Hortiterapia w permakulturowym ogrodzie to powrót do korzeni w dosłownym i metaforycznym sensie. Nie zastąpi ona w potrzebie zaawansowanych procedur medycznych, ale stanowi niezwykle cenne, naturalne i pozbawione skutków ubocznych uzupełnienie tradycyjnego leczenia.

Nauka daje nam zielone światło, by traktować kontakt z przyrodą poważnie - jako inwestycję w nasz długoterminowy dobrostan. Jak przekonuje Jacek Święch, dzięki rozwojowi hortiterapii "wokół nas będzie więcej zieleni. Chorzy szybciej będą wracać do zdrowia. Ludzie będą szczęśliwi".

Czujesz się przytłoczony? Smutny? Wypalony? Zamiast sięgać po kolejną filiżankę kawy lub bezczynnie przewijać ekran telefonu - wyjdź do ogrodu. Jeśli go nie masz, sięgnij po doniczkę z ziemią i nasiona. Zastosuj zasadę permakultury: "obserwuj i współdziałaj". To może być najskuteczniejsza, najpiękniejsza i najbardziej naturalna recepta, jaką kiedykolwiek sobie wypiszesz.

Artur Orzełowski / WlasnaDzialka.eu

Źródła naukowe

Van den Berg, A. E., & Custers, M. H. G. (2011). Gardening promotes neuroendocrine and affective restoration from stress. Journal of Health Psychology, 16(3), 394-403.
Kamioka, H., Tsutani, K., Yamada, M., Park, H., Okuizumi, H., Honda, T., ... & Mutoh, Y. (2014). Effectiveness of horticultural therapy: a systematic review of randomized controlled trials. Complementary Therapies in Medicine, 22(5), 930-943.
Gonzalez, M. T., & Kirkevold, M. (2014). Benefits of sensory garden and horticultural activities in dementia care: a modified scoping review. Journal of Clinical Nursing, 23(19-20), 2698-2715.
Lee, Y., & Kim, S. (2008). Effects of gardening activity on the physical and psychological health of stroke patients. Rehabilitation Nursing, 33(4), 155-159.
Wilson, E. O. (1984). Biophilia. Harvard University Press.
Mollison, B., & Holmgren, D. (1978). Permaculture One: A Perennial Agriculture for Human Settlements. Transworld Publishers.
American Horticultural Therapy Association. (2019). Standards of Practice for Horticultural Therapy. AHTA.
Clatworthy, J., Hinds, J., & M. Camic, P. (2013). Gardening as a mental health intervention: a review. Mental Health Review Journal, 18(4), 214-225.
Soga, M., Gaston, K. J., & Yamaura, Y. (2017). Gardening is beneficial for health: A meta-analysis. Preventive Medicine Reports, 5, 92-99.
Park, S. A., Lee, A. Y., Park, H. G., & Lee, W. L. (2019). Benefits of gardening activities for cognitive function according to measurement of brain nerve growth factor levels. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(5), 760.

Artykuł powstał w oparciu o dowody naukowe i praktyczne przykłady z Polski i świata. Hortiterapia w permakulturze to dynamicznie rozwijająca się dziedzina, która łączy w sobie troskę o zdrowie ludzi i planety.